Chủ nhật, ngày 01 tháng hai năm 2009
Người Việt uống trà - Kỳ I
NGƯỜI VIỆT UỐNG TRÀ ...TÀU
Chuyện uống trà...nói mãi không hết
Người Nhật Bản có Trà đạo - Đạo uống trà. Lục Vũ đời nhà Tống bên Tàu có soạn Trà kinh - sách dạy cách uống trà..Nước Anh, Nước Nga là những xứ không hề sản xuất trà nhưng đã du nhập thú uống trà từ các xứ khác về, tạo thành một thứ đồ uống đặc trưng cho đất nước...
Đó là chuyện nước ngoài.
Việt Nam là một đất nước sản xuất trà nguyên liệu có hạng trên toàn thế giới cả về số lượng, chủng loại và chất lượng...Cách uống trà ở Việt Nam có hai trường phái rõ rệt, khác nhau về đối tượng uống, mục đích uống, đồ dùng để uống, cách uống v..v..Trà Tầu - trà quý tộc và Trà Xanh - trà bình dân.
Trong bài này tôi xin thu góp một số hiểu biết và trải nghiệm về trà tầu, là chuyện nhiều người đã biết, xin để hôm sau có thì giờ nhiều hơn nói về chuyện Trà Xanh, một loại trà, một phong cách uống trà độc đáo trên thế giới không hề đâu có!
Trà tàu : Uống trà theo phong cách người Trung Hoa, lúc đầu trà nhập khẩu từ Trung Hoa và về sau rồi trà sản xuất trong nước chế biến theo kiểu Trung Hoa. Trong VANG, BÓNG MỘT THỜI Nhà văn nổi tiếng Nguyễn Tuân đã viết khá nhiều về chuyện uống trà "quý tộc" này.
Người uống thường là thế gia, quý tộc, tao nhân mặc khách, lấy uống trà là một cái thú tao nhã, di dưỡng tinh thần. Uống trà không ồn ào như uống rượu. Một mình ngồi uống gọi là độc ẩm, hai người cùng uống là song ẩm hay đối ẩm, nhiều nhất cũng chỉ có 4 người đã là quần ẩm rồi. Pha trà ấm lớn, dùng chén to, nhiều người uống ào ào...thì các Cụ xem thường mà gọi là "ngưu ẩm" ( uống như Trâu )
Nước pha trà tốt nhất là dùng nước mưa hứng giữa trời (không phải hứng ở máng nước mái nhà, cây cau...) gọi là vô căn thủy (nước không có gốc rễ). Có người cầu kỳ, có điều kiện thì buổi sáng sớm, chèo thuyền đi gạn những giọt sương đọng trên lá sen về cất đi để dành pha trà. Có những cái giếng đồi ( vùng đất đá ong ) cũng có những mạch nước nổi tiếng, người sành cất công đi xa hàng nửa ngày đường lấy về để pha trà.
Nước được đun trong những chiếc ấm siêu bằng đất mỏng tang ( quê tôi vùng Chợ Bộng, huyện Yên Thành, Nghệ An trước đây nổi tiếng về nghề làm ấm đất, nồi đất, mùa nước lụt, dân làng Bộng chống mảng mang nồi niêu đi bán khắp 3 huyện Diễn, Yên, Quỳnh, những tháng khác trong năm người hàng nồi đất gánh đồ đi từng đoàn, trông thấy từ xa, người, xe đi đường đều nép tránh vào bên đường...). Những nhà quyền quí ở thành thị thì sang nhất là dùng ấm bằng đồng điếu, là loại đồng đỏ, gò và dát thủ công chứ không phải ấm đúc. Bếp phải dùng hỏa lò bằng than "tầu", loại than củi chắc, nhiệt cao, không hề có khói. Nước mới bắt đầu sôi lục bục bong bóng nước to như mắt cá gọi là ngư nhãn, người ta bớt than đi giữ lửa nhỏ đều cho nước sôi già, tăm bong bóng sủi li ti như là mắt cua gọi là giải nhãn: lúc ấy mới châm nước pha trà.
Ấm chén uống trà phải là gốm mộc, không men, mầu gan gà, những Lưu Bội, Thế Đức, Mạnh Thần của Trung Hoa là loại hàng hiệu nổi tiếng, Việt Nam có loại gốm Chu Đậu cũng vào hàng có danh.
Chén uống trà là chén "hạt mít" rất bé, chỉ vừa một ngụm. Tại sao phải uống chén hạt mít? Đây là một bí quyết uống trà ai cũng áp dụng nhưng mà không phải ai cũng hiểu!
* Thưởng thức trà trước tiên phải thướng sắc - tức là mầu trà. Trà Ô long mầu đen, Hồng trà mầu đỏ, trà thủy tiên mầu xanh lơ, trà Việt Nam thì Trà Thái nguyên, nhất là Tân cương có mầu xanh nhạt không lẫn vào đâu được, trà Phú Thọ thì lại mầu đỏ hồng. Néu đùng chén trà sâu quá hay nông quá thì mầu trà hiện ra không đúng, nhìn không "sướng mắt"
* Tiếp đó phải thưởng hương - mùi thơm của trà. Dùng chén trà miệng loe rộng quá thì hương bay hết ra bên ngoài, nhưng nếu nâng chén trà hạt mít lên miệng thì hầu như 100% hương bay hết vào mũi...thật không hề phí chút nào!
* Cuối cùng là thưởng thức vị trà. Vị trà ngon chỉ cảm nhận được khi vừa đủ nóng để uống, nóng quá không uống được hay có nhấp vào cũng chẳng thấy vị, còn trà mà để nguội thì chỉ còn nước đổ đi, không đáng uống. Một chén hạt mít chỉ vừa một ngụm, sau khi rót ra, để vừa độ nóng là uống một ngụm hết luôn: Uống trà không thể có kiểu "nâng lên đặt xuống" như người uống rựou!
Tra một nhúm trà vào ấm, đổ nước sôi già vào rồi đổ ngay ra gọi là "rửa trà" nhằm làm mất hết bụi bặm tạp chất li ti bám vào làm hỏng hương vị trà. Trà Tầu thì chỉ tráng nhanh sơ qua còn trà Ta ( trà mộc ) thường tráng hơi lâu hơn. Tùy theo số người uống, ấm trà pha nước vào rồi mỗi lần phải rót hết ra các chén: ấm độc ẩm rót vừa 1 chén, ấm song ẩm đúng 2 chén còn ấm quần ẩm vừa đủ 4 chén. Người kỹ tính hơn còn phải rót trà từ ấm ra chén tống rối mới rót đều ra các chén quân: như vậy vừa để lắng cặn - nếu còn cặn - vừa để cho các chén trà đồng đều khỏi bị chén đậm chén nhạt như khi rót vòng quanh.
Trung quốc có những vùng như tỉnh Phúc Kiến nổi tiếng với trà Vũ Di sơn - với truyền thuyết về Trảm mã trà - Trà Long tỉnh, Trà Vương mẫu v..v..Người Việt Nam "sành điệu" uống trà thì không ưa các loại trà chế biến theo kiểu công nghiệp mà cũng không thích trà ướp hương - hương vay, hương mươn - như là trà sen, trà nhài v,,v,,mà chỉ thích uống trà mộc, hương trà nguyên chất không vay mượn!
Trà mộc phải sao bằng tay trong chảo đất ( hoặc sau này có dùng chảo gang - tuy rằng theo các Cụ lão thành thì trà mà tiếp xúc với kim loại thì mất đi một phần hương vị ). Các Cụ trong nghề dạy rằng: Sao trà chính là làm cho "dậy hương trà". Có 3 mốc quan trọng: Mốc đâu là dã thảo hương - hương cỏ dại - hưong vị nhẫn đắng đặc trưng của các loại trà ngon thường uống. Qua giai đoạn đó đến mốc thứ hai là ngọc phong hương - hương mật ong - loại trà này uống vào lúc đầu còn hơi nhẫn đắng , nuốt xong ngụm trà còn lại dư vị dẻo quánh ngòn ngọt như mật ong: đấy là loại trà cực phẩm. Nhưng nếu là nguyên liệu thượng hảo hạng và người sao trà thật cao tay thì còn có mốc thứ ba là lưu lan hương: Trà lưu lan hương uống vào xong cảm thấy như mùi hương toát ra từ lỗ chân lông và còn phảng phất lưu lại mãi cả buổi sáng...Khi trà sao đến đúng chuẩn mốc thì người sao trà phải hạ thổ ngay lập tức và ủ lại để giữ hương. Mốc đạt chuẩn chỉ xuất hiện trong mấy giây đồng hồ, để quá đi là mất. Vì vậy người pha trà giỏi lắm thường cũng chỉ dám đến mốc ngọc phong hương là ngừng vì đến mốc lưu lan hương mà để quá đi thì sẽ thành trà khét tầm thường cho nên chỉ có những "đại cao thủ sao trà" mới dám mạo hiểm.
Có những loại trà đặc biệt chỉ có ở Việt Nam như Trà đắng, Trà Sam Cao Bằng, cây trà cổ thụ hàng chục năm tuổi mọc trên sườn núi cao mấy chục mét. Tôi còn được nghe, thấy và nếm một loại trà độc đáo của Việt Nam, xin kể ra đây để bà con cô bác cùng thưởng thức.
Một lần cách đây dăm chục năm, tôi đến gặp một cụ X một nhà khoa bảng nguyên trước là đồng môn và đồng liêu của Ông nội tôi. Thấy tôi là hậu sinh nhưng cũng ham mầy mò tìm hiểu chuyện xưa tích cũ, cụ hẹn tôi đến nhà vào một buổi sáng sớm để thưởng trà. Lúc đầu Cụ không cho tôi nhìn thao tác gì cả mà pha trà xong mới đưa cho tôi một chén. Thật kỳ lạ: trà không xanh như trà Thái Nguyên cũng không đỏ như trà Phú Thọ mà trắng tinh, trong suốt như là một chén nước sôi vậy! Tuy nhiên hương trà thật là tuyệt vời và khi nhấp vào miệng thì không thể tưởng tượng nổi có vị trà như vậy! Lúc thấy tôi đang ngẩn ngơ, Cụ mới thong thả giải thích. Chén trà tôi được uống có tên là Bạch tuyết Loa trà (Loa : con ốc). Người trồng trà chọn những cây trà khỏe mạnh, ngắt hết những mầm mọc ở mọi phía chỉ để lại những mầm trà mọc hưong Đông - Nam. Khi mầm trà đươc 1 tôm , 2 tép thì lấy một con ốc xoắn dài chùng7 - 8 cm đập vỡ một tí ở đầu nhọn cho có ánh sáng lọt vào rồi úp lên mầm trà. Mầm trà theo hướng ánh sáng mọc dài dài mãi cho đến khi nhú ra chỗ vỡ. Vì mầm mọc trong môi trường không có ánh sáng nên không có chất lục diệp, hoàn toàn một mầu trắng nõn và mầm non dài gần 10cm chứ không như bình thường chỉ 1, 2 cm là đã già. Khi đó người ta ngắt mầm trà xuống để trong con ốc mà sao, đến độ nào đó thì đập vỡ vỏ ốc lấy ra một búp trà xoăn tít trắng tinh ( nên gọi là bạch tuyết loa trà ). Sau lần đó đến nay hơn 50 năm tôi có nghe vài người nói đến tên loại trà đó nhưng cũng không còn thấy ở đâu nữa!
* Hồi sau xin tiếp : Người Việt uống trà kỳ II
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét